Azis Kullolli/ Më burgosën 17 vjeç

“Babai u akuzua me motivacionin "grupi i rezistencës", që nga Korça e deri në Gramsh. Dy-tre muaj pa ushqime, pa rroba dhe pa gjë prej gjëje. Ai, meqë i kisha nxjerr unë rrobat, kur kam ardhur aty, ishte fanella dërrasë e forcuar nga djersët, nga gjaku edhe nuk njihej fare që ishte rrobë. Pasi hëngra vitin e ri, mblodhën fshatin aty për të më arrestuar mua edhe më morën e më çuan në birucë. Çdo javë vinin 30 të burgosur, që arrestoheshin në të gjithë Shqipërinë”.

I burgosur që në moshën 17 vjeçare, Azis Kullolli rrëfen momentet e rrëmbimit dhe kalvarin e persekutimeve që i janë bërë atij dhe familjes së tij gjatë diktaturës komuniste.

Dëshmia e plotë

Familja jonë ka qenë si trashëgimtare blegtore bujqësore që nga fillimi edhe gjatë Luftës së Parë Botërore këta kanë ngelur tre meshkuj në shtëpi. Në vitin 1918, arritën të përfitonin, u shpëtojnë kapitalet se pasuri familja jonë blegtorinë ka pasur. Pasi mbaroi lufta, këta e morën fuqinë me blegtorinë. Arritën të pasurohen, blenë toka. Jo vetëm kjo, po ne të mirat i kishim ngaqë jetonim në një vend malor, meqë kishim blegtorinë, kishim edhe bujqësinë të pasur edhe kështu ishim në një gjendje më të mirë. Pasi mbaroi Lufta e Dytë Botërore ne, babai im u mor me partinë e Ballit Kombëtar. Nga dhjetori i 1944, i thonë babait tim "Do të vish në Gramsh sepse do të vendosin kryetar të Komitetit". -"Opo, faleminderit". I ka thënë vetë babai këto. -"Kryetarin e Komitetit nuk e bëj unë. Unë e di çfarë perspektivash ka regjimi juaj", tha babai. I tha drejt atij operativit. "Po mua më ka dërguar vetë kryetari i Komitetit", tha operativi. -"Jo, jo, - tha babai,- atë nuk e bëj unë, faleminderit për kaq". Në maj të 1945, unë jam marrë peng në Lushnje nga forcat e batalionit të Rramon Ruçit edhe më kanë mbajtur 60 ditë në burg, peng, mua. Unë kam qenë 17 vjeç, më morën peng për arsye të xhaxhait. Ne ishim në stan edhe vjen një person, ishte shoqërues i Hamit Matjanit, për të marrë bukë: "Janë ca partizanë aty edhe janë pa bukë". Ky u kap edhe në fund ia ngarkuan xhaxhait tim atë edhe xhaxhai im ka shkuar lart për të marrë kullotat. Në mal kanë qenë kullotat edhe ky shkoj t'i marrë. Këta erdhën aty, nuk e gjejnë edhe më marrin mua. Komisari i Rramon Ruçit ishte Mit Bozo, u bë prokuror ky pastaj. "Ku është xhaxhai?"- më tha mua. I them: Ka shkuar në mal për të marrë kullotat. Ky e kuptoi që unë i thashë "ai ka dal në mal" edhe më tha: "Të marr karrigen, të bëj copë-copë. Ma thua edhe drejtpërdrejt", më tha mua. "Prit, prit",- tha komisari Mit Bozo. 17 vjeç ishte dhe ai. "Nuk është ashtu, po prit njëherë",- tha Bozo. "Pse ka shkuar në mal"? -Ka shkuar për të blerë kullotën, malin. Shprehja ishte mali, por në të vërtet blihej kullota. Më torturuan sa isha unë atje rreth 48-50 ditë deri sa u dorëzua xhaxhai. E morën xhaxhain, pastaj më liruan mua. Ka qenë qershor. Kurse unë pastaj, 28 nëntor i 1947 ka qenë, u mobilizova ushtar për dy ditë. Shkoj ushtar, më dërgojnë në Kavajë. Ushtrinë e bëra pak më tepër se 2 vjet për arsyen se qëlluan ato provokacionet e 2 gushtit. Pasi u lirova unë, me babin nuk u takova fare atë ditë sepse e kishin dënuar në një fshat aty. Ne jemi liruar plotësishtë me 16 shkurt nga Berati, edhe ky ishte i dënuar në burg. E merr vesh babi që unë dola nga ushtria, i merr leje drejtorit edhe në darkë bëjmë një darkë ne siç e kemi zako,n edhe në mëngjes ikën prapë në burg. Kishim bagëtitë për t'i çuar poshtë në Dumre edhe i nisëm i çuam për poshtë. Babai im ndenji në shtëpi, ne duke shkuar poshtë për në Dumre shkuan tre makina me ushtarët e mbrojtjes. Mirëpo ngjanin në fytyrë babi me xhaxhain edhe në rrugë këtu afër ndaluan makinën, zbritën dy oficera. -Kush je ti? -Filani. -Na fal, thanë. Atë natë shkuan prapë, rrethuan shtëpinë për babain. Unë nuk kam qenë aty, të dy nuk ishim atje. Rrethuan shtëpinë ata edhe futen brenda dy kapterrë. -A është Musai këtu? -Po. Del nëna ime edhe i thonë kështu kështu të kërkojnë. Babai del, vishet edhe merr ato, pallton e këto të tjerat, doli në lëm aty. Ata menjëherë i vunë automatikun edhe barkas, bie poshtë. Vjen një operativ nga Gramshi edhe u thotë atyre: E njoh unë këtë, pse bëni kështu ju? E lidhën babain ata, e marrin dhe e çojnë pak më larg nga shtëpia. Ky tentoi të ikte sepse, na tregoi më vonë se "po mos të ishte komisari Mit Bozo, mua do më kishin pushkatuar në lëm". Tregoi ai i plotfuqishmi që kishin urdhër për ta pushkatuar në shtëpi. 120 fishekë zbrazën ata vetëm 2 plumba e kapën babain. Se iku andej babai edhe ashtu ishte pozicioni i një are atje. E kapi një plumb në këmbë edhe një në krah të djathtë i thyen kockën. E marrin e sjellin këtu, këta të plagosurit i çuan në Elbasan. Erdha unë në Elbasan, flas me doktorin dhe nuk ma treguan fare babain. Në fakt në Elbasan e kishin çuar babain, po nuk më treguan në fakt. Doktori ishte i betuar dhe nuk më tregoi, më tha: Mos ki merak se ai nuk ka asgjë, po të kishte ndonjë gjë ne do të të thonim. Dy muaj kam fjetur në shtëpitë e Bishqemit, në bodrum të Bishqemit. I thashë kryetarit të degës në Gramsh edhe i them: "Çfarë është kjo kështu, a është gjallë apo jo? Ne nuk e dimë se çfarë plumbash ka marrë. " Ne s'e dimë",  më tha. -Si nuk e dini ju a është apo nuk është gjallë? Ku është? Thirri nja kapterr aty, i thotë: "Ja ça kërkon ky"! Nuk na tregojnë fare se kanë qenë 25 veta këta që u arresteuan në një ditë. Babai u akuzua me motivacionin "grupi i rezistencës", që nga Korça e deri në Gramsh, për këto është arrestuar. Dy-tre muaj pa ushqime, pa rroba dhe pa gjë prej gjëje. Ai, meqë i kisha nxjerr unë rrobat, kur kam ardhur aty, ishte fanella dërrasë e forcuar nga djersët,  nga gjaku edhe nuk njihej fare që ishte rrobë. Burgun e ka filluar në fushën e aviacionit në Berat prej andej ka shkuar në kanalin Vjosë -Levan-Fier, që ka qëndruar 4 vjet e pak muaj. Shumë herë, se s'kishte makinë, kam shkuar me mushkë atje në kanalin e Fierit. Pas kësaj, bën një vit burg në fabrikën e Sodës.

Unë jam arrestuar më 4 janar të 1981, pasi hëngra Vitin e Ri, mblodhën fshatin aty për të më arrestuar mua edhe më morën e më çuan në birucë. Siç e kishin atë rregullin ata që "ne, në rezultatet e vitit të ri arritëm këtu, arritëm atje, por kemi dhe armiq që nuk e duan të mirën e popullit dhe të partisë edhe njëkohësisht është edhe Azis Kullolli këtu-këtu" edhe më vunë hekurat. Në Degë të Brendshme kur më arrestojnë ka qenë një dimër, një i ftohtë, po fati im ishte sepse kam qenë veshur mirë me shajak se kaq ftohtë ishte. Ka qenë një ngricë e përgjithshme sa s'e ke idenë. Ndenja dy ditë atëherë më erdhi zëvendësprokurori, më erdhi aty brenda edhe më tha mua: "Çfarë të them unë do më përgjigjesh". Më pyeti për shumë gjëra, më pyeti goxha mirë, por nuk dija përse sepse unë edhe u isha ruajtur këtyre punëve. Të rrish 20 vjet në dyert e kampeve edhe kafshë të jesh do e kuptosh. "Ke pasur lidhje këtu?" Po, kemi pasur këtu, këtu". I mori për bazë ato ai dhe nuk më nxorën dëshmitarë. Akuza ishte se ishte ngatërruar për sabotim mua, si ai grupi i Librazhdit se doli më vonë në hetuesi. Por e vërteta ka qenë se e vendosi ai Prokurori, më tha:"Ti mbetesh në burg". Se ç'është një rregull, më tha: "Ti mbetesh në burg me nenin 55 fraksion 1", edhe e mbylli ai. I thashë atij si komandant burgu: "Ç'është ky neni"? "Ligj është mos e çaj kokën", më tha. Si kështu? Edhe vazhdova bëra tre muaj në birucë me hetuesin edhe as nuk ia di emrin dhe as nuk më kujtohet. Kur kam vajtur unë, ka qenë një fazë jashtëzakonisht e keqe. Çdo javë vinin 30 të burgosur, që arrestoheshin në të gjithë Shqipërinë. Kur shkova unë aq ishin 700-800 të burgosur arritëm e u bëmë 1500 të burgosur. Atje kur tregonin që gjeta njerëz njëkohësisht edhe miqtë e babait që kishin qenë në të njëjtin burg, por gjeta dhe njerëz që i pata njohur vetë. Kam gjetur Hasan Blloshmin atje, ai ishte i stërvitur nga burgjet. I ishte vrarë nipi, Vilson Blloshmi edhe ishin shumë të dëshpëruar, ishin të dy atje, vetë Hasani po edhe Bedri Blloshmi dënuar me 25 vjet burg. Hasani 10 vjet burg ishte dënuar.

Çfarë bënit në Spaç?

Në Spaç nuk kishte gjë më e keqe për ato torturat që kryheshin aty. Më e keqja që kam dëgjuar dhe kam hequr nëpër burgje ishte bilbili i orës 5.00. Si nuk pushonte bilbili! U thoja shokëve: Kur do hiqet ky bilbili? Kjo ka qenë vështirësia më e madhe. Unë isha dobësuar shumë kur dola nga burgu. 6 muaj në birucë, plus që kam qenë vetëm. Megjithatë ata kishin mënyrat e tyre, më sollën një person që gjoja ishte i arratisur nga burgu, ai kishte qenë spiun. S'pati çfarë të nxirrte nga mua ai spiuni! Unë isha i thjeshtë, nuk kisha ndonjë gjë. Donin të vërtetonin disa gjëra që as nuk ekzistonin në realitet.

Ke punuar në minierën Spaçit?

Jo, nuk punova sepse kur shkova në Tiranë unë, ishte ai rregulli që do shkoje në komision. Më pyet doktori, se unë e shihja veten që isha dënuar shumë, gjithë e keqja ishte uria për mua. Vetëm këtë metodë përdornin ata. Ka qenë torturë. Atje para se të vritej Mehmet Shehu ka qenë shumë e vëshirë. E kisha një parashikim për arsye se kam pasur mundësinë të bisedoj me njerëz të ndryshëm, sidomos me Petrit Shahini. Petriti ishte një miku ynë sepse ishte kushëriri i parë i gruas sime. Klavari i burgut të tij ishte keq e më keq. Ai bëri 20 vjet burg, djali iu vra në liqenin e Ohrit. E ëma i vdiq në Krujë, gruaja po ashtu. Ai falimentoi, la dy goca. Ishte njeri shumë me kapacitet. Bëri 20 vjet burg po prapë ishte mirë. "Mori fund, tha, kjo punë mbajeni mend kur të shembet muri i Berlinit atëherë çdo gjë do jetë edhe te ne". Kur kam dëgjuar në orën 2 atë ditë që isha në shtëpi me plakën pranë zjarrit menjëherë e mora veten. Shpëtuam!