Në Maliq gjëja më e tmerrshme ishte uria. Shkëmbeheshin 22 paketa cigare për një racion bukë. E haje bukën tani dhe ishe sikur mos të kishe futur gjë në bark. Kaq uri kishte. Hanim edhe kallama…
Çezar Malile, afro të 90-ave, me një të kaluar të dhimbshme, vuajtjesh afro gjysëm shekullore nën regjimin e Enver Hoxhës, ka lënë një varg dëshmish të vyera për jetën e tij dhe të familjes nën persekutimin komunist, që nga viti 1945, kur i nxjerrin përdhunshëm nga vila e tyre në Sarandë, tek arrestimi i të atit në Gjirokastër në vitin 1947 e më tej burgosjen e tij më 1949 dhe endjen në pothuaj gjthë kampet e punës së detyruar si i burgosur e më vonë në internim. Nga një rrëfim i gjatë i tij botuar në vëllimin III “Zërat e kujtesës” ne kemi shkëputur një fragment ku ai rrëfen kujtime nga përvojat e hidhura në Kënetën e Maliqit.
“Në Maliq, e kishim punën shumë keq. Kur kemi vajtur në fillim, kemi shkelur mbi kallama me këmbë nja pesë a gjashtë kilometra me qëllim që të dystohej vendi, dhe kallami ishte i gjatë sa një bojë njeriu. Bile më kujtohet, që gjatë atyre ditëve të para, u arratis një djalë çam dhe nuk e zunë dot.
U rreshtuam të hapnim kanal, deri në gjoks me ujë. Po si do të hapej kanali ashtu? Na thanë të hapnim “savanela”. Savanela ishte një tip kanal i vogël, që hapej midis dy njerëzve. Hapën këto kanale dhe brenda dy ditëve uji erdhi rrafsh me tokën. Pastaj filluam të hapnim kanalet e mëdhenj, me bazë 25 metra. Toka ishte e gjitha kallam; për të prerë kallamin që ishte një punë shumë e vështirë, na dhanë ca bela shumë të gjatë. Njëri futej në ujë që të priste kallamin dhe të tjerët e tërhiqnin lart megjithë plis, se vetëm plisi, po ta lije, vinte pesë kilogramë ashtu megjithë ujin që kishte përthithur. Plisat pastaj, i vinim në disa dërrasa të gjera, i hipnim në karrocë dhe i çonim për të bërë argjinaturë.
Rruga për në punë ishte 7-8 kilometra. Dhe jo vetëm që duhej ta bëje përditë, por ta bëje me vrap si lopët, tamam si lopët: na vinin përpara dhe turru. Por gjëja më e tmerrshme atje ishte uria. Shkëmbeheshin 22 paketa cigare për një racion bukë. E haje bukën tani dhe ishe sikur mos të kishe futur gjë në bark. Kaq uri kishte. Hanim edhe kallama…
Si i hanit kallamat?
Hanim rrënjën e kallamit. Rrënja ishte e butë. Hanim rrënjën dhe palcën. Po nga uria hanim edhe kockat, hanim edhe lëkurën e bagëtive. Turreshin e hanin lëkurën e lopëve të therura që ishte shtruar përtokë për t’u tharë. Dhe si? Barkas. Kishte nga ata që hanin edhe kockat, edhe brinjët e bagëtive.
Çfarë ishin këto bagëti?
Ishin lopët që i thernin për mish. Se nganjëherë kishte pak mish gjella, që të mbaheshim në këmbë e të punonim se puna qe jashtëzakonisht e rëndë. Nuk qe pa gjë kazani. Por, ishte shumë pak në krahasim me mundin. Dhe atje ka ndodhur, që nga uria, të burgosurit të mblidhnin mbeturinat e ushqimit nëpër lugje. Mbaj mend që djali më i bukur i Tiranës, më eleganti, një farmacist me origjinë nga Shkodra, Alfred Ashiku quhej, arriti të rrëmonte nëpër kazanët e zbrazur për ndonjë kokërr groshë. Merre me mend. Kaq e tmerrshme ishte uria…
Pjesë nga intervista e publikuar në vëllimin III “Zërat e kujtesës” përgatitur nga Luljeta Lleshanaku dhe Miran Butka
Në rast se keni dijeni mbi krime, viktima apo ngjarje që lidhen me periudhën e komunizmit në Shqipëri, klikoni këtu për ta publikuar në arkivën tonë.